Enkele feiten uit de brandweerhistorie van Hengelo (Gld.)  Intro.

Door H.A.G. Boerman                                                                                         www.oudhengelo.nl

HV OH 001 31 5 2010 groepsfoto met museumvoertuig 805 De vrijwillige brandweer van Hengelo (Gld.) op 31 mei 2010 voor de Bedford QL, de tankautospuit uit 1951. In eerste instantie kreeg deze TS het nummer TW2, later vernummerd als 805 en wordt als museumvoertuig in rijvaardige toestand bewaard en gekoesterd. Foto: collectie BHG.


Sinds een aantal jaren onderzoek ik de brandweerhistorie van Hengelo (Gld.). Uiteindelijk is het de bedoeling de resultaten daarvan te publiceren in boekvorm. Omdat op deze website de geschiedenis van de brandweer niet mag ontbreken, wordt hieronder een opsomming gegeven van enkele relevante feiten uit die historie. Daarbij is gekozen voor de ‘tijdlijn’-vorm. Een nadeel van die keuze is het feit, dat de context waarin gebeurtenissen plaatsvonden ontbreekt. Een feit is echter wel, dat de ontwikkeling van de Hengelose brandweer synoniem is aan de meeste andere plattelandsbrandweerkorpsen in Nederland.

Wanneer is er voor het eerst sprake van een ‘brandweer’ in Hengelo? Dan moet eerst bekend zijn wanneer het ontstaan is. Maar doordat schriftelijke bronnen ontbreken is dat niet precies bekend. Wel toonden recente archeologische opgravingen aan – onder andere op de plek waar in 2017 de nieuwe brandweerkazerne werd gebouwd – dat op de plek van het huidige Hengelo al menselijke aanwezigheid was in de Midden Steentijd (circa 9000-4900 voor Christus). En waarschijnlijk ontstond een ‘eerste nederzetting’ ongeveer drieduizend jaargeleden.

De inwoners van die nederzetting, waarvan wij de namen niet kennen – ook niet de naam die zij gaven aan hun dorp – hadden al te maken met de voor- en nadelen van het vuur. Een eerste vorm van brandweer zogezegd. Want ‘vuurgebruik’ betekende ook ‘controle’ daarover! De bekende Amsterdamse brandweerhistoricus Gerard Koppers zei daarover: “De mens moest dus het vuur zien te houden waar hij dat wilde, net zoals de moderne brandweermens dat nog steeds doet”. Maar als er in die tijd brand uitbrak, was men afhankelijk van de hulp van anderen. Als er water in de buurt was, dan werd dat met behulp van emmers via lange rijen mensen van hand tot hand getransporteerd naar de brand, waar het vervolgens op het vuur werd geworpen. Meestal zonder merkbaar resultaat. En woonde men geïsoleerd, dan was men nog beroerder af!

Een eerste innovatie op brandweergebied was een soort ‘brandspuit’ die in de derde eeuw voor het begin van onze jaartelling in Egypte werd gebruikt. Maar die kennis ging weer verloren. Het duurde vervolgens eeuwenlang, namelijk tot 1677, voordat een uitvinding werd gedaan waardoor een brand eindelijk effectief bestreden kon worden: de zogenaamde ‘slangenbrandspuit’ van de gebroeders Jan en Nicolaes van der Heijden uit Amsterdam. Hengelo moest wachten tot de achttiende eeuw voordat men ook daar zo’n brandspuit had. In 1783 werd eindelijk besloten om zogenaamde ‘handbrandspuiten’ (het pompen gebeurde met de hand) aan te schaffen. Tegelijkertijd werd een zogenaamd brandreglement uitgevaardigd, waarin allerlei bepalingen en verordeningen stonden betreffende de brandveiligheid.

In deze bijdrage vormt het jaar ‘1677’ het beginpunt van de tijdlijn van Hengels brandweerhistorie.

Gebruikte afkortingen en begrippen:

BHG    Brandweervereniging Hengelo G
ECAL  Erfgoed Centrum Achterhoek en Liemers (Fotocollectie Hengelo)
BT      Bos- en Terreinvaardig
DB     Dienstbus
MS     Motorspuit
MSA   Motorspuitaanhanger
PM     Personeel-Materieel
SL      Slangenvoertuig
TS      Tankautospuit
TW     Tankwagen

Het verhaal Enkele feiten uit de brandweerhistorie van Hengelo (Gld.), is gebaseerd op onderzoeksgegevens van de auteur. Die zijn verkregen door het raadplegen van talrijke bronnen, literatuur en archieven alsmede oralhistory. Op deze plaats dan ook een woord van dank aan allen die, op wat voor wijze dan ook hebben bijgedragen aan het manuscript waaruit deze tijdlijn is ontsproten.

HV OH 031 gh0029

De Hengelose brandweer met vier brandweerwagens tijdens een demonstratie op De Bleijke op 27 april 1963. Foto: Dolphijn.

© 2020 H.A.G. Boerman, Zutphen


Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit artikel mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande toestemming van de auteur.
Aanvullingen en/of verbeteringen gelieve te zenden naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. 

Website opmaak: H.M. Somsen.